Z roku na rok obserwujemy u psów coraz więcej chorób przenoszonych przez kleszcze ( szacuje się, że co piąty kleszcz jest nosicielem Borreli ). Wiele z tych chorób wywołuje mało specyficzne objawy, które mogą przypominać wiele innych schorzeń. Choroby te są bardzo niebezpieczne a nawet śmiertelne dla naszych pupili. Warto o tym pamiętać i przede wszystkim zapobiegać zakażeniom stosując odpowiednie preparaty zabezpieczające zwierzęta przed atakiem kleszczy. Należy również przynajmniej raz w roku sprawdzić przy pomocy testów czy nasz pies nie jest chory ponieważ niestety mimo stosowanej profilaktyki może dojść do ataku kleszcza i zakażenia a z uwagi na niespecyficzne objawy możemy nie wiedzieć, że nasz pies jest chory.
Badanie nad występowaniem chorób przenoszonych przez kleszcze na terenie Poznania
W 2016 roku brała udział w badaniach nad występowaniem chorób odkleszczowych. Badanie obejmowało grupę 400 psów mieszkających na terenie Poznania, oraz mających wcześniej kontakt z kleszczem. Badania przeprowadzałam za pomocą testu vetexpert CaniV-4 opartym na metodzie chromatograficznej, służącym do jakościowego wykrywania antygenu Dirofilaria immitis oraz przeciwciał przeciwko Ehrilchia canis, Borrelia burgdorferi i Anaplasma phagocytophilum/Anaplasma platys w surowicy, osoczu lub pełnej krwi psów. W projekcie uczesniczyły również inne gabinety więc czekamy na wyniki badań i publikację.
Kleszcze
W Polsce choroby są przenoszone przez następujące gatunki kleszczy: kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), kleszcz łąkowy (Derencentor reticulatus), kleszcz psi (Rhipisephalus sanguineus) występują też inne gatunki ale nie stanowią ona tak dużego zagrożenia jak wymienione. Musimy mieć świadomość tego, że w wyniku licznych migracji ludzi i zwierząt (wyjazdy wakacyjne) spotykamy w Polsce choroby u ludzi i zwierząt, których dotąd nie było. Wektorami różnych wirusów, baterii, pierwotniaków są nie tylko kleszcze ale także komary, muchy, moskity. Możemy w Polsce spotkać się np. z przypadkami Dirofilariozy czy Leiszmaniozy.
Kleszcze są pajęczakami w ich rozwoju występują stadia – larwy, nimfy i postacie dorosłe, odżywiają się krwią, która jest niezbędna do ich rozwoju i przekształcania się w kolejne formy. Rozwój kleszczy uzależniony jest od warunków klimatycznych i może trwać nawet 4 lata. Kleszcze są odporne na głód – mogą pozostawać bez pobierania pokarmu (krwi) przez 500 dni (larwy i nimfy), a nawet 800 dni (postacie dorosłe). Ugryzienia kleszczy w przeciwieństwie np. do komarów najczęściej nie powodują nieprzyjemnego świądu skóry (ślina zawiera pewne substancje miejscowo znieczulające oraz hamujące działanie czynników zapalnych np. histaminy). Dlatego ludzie i zwierzęta nie czują momentu ukłucia, ani też tego, że pasożyt żywi się ich krwią. W miejscu ukłucia kleszcza mogą się pojawić u ludzi różnego rodzaju odczyny zapalne tzw. rumień w przypadku zakażenia boreliozą natomiast u zwierząt on nie występuje.
Babeszjoza
Babeszjoza to choroba wywoływana prze pierwotniaka Babesia (u psów Babesia canis). Pies jest żywicielem pośrednim, natomiast kleszcz żywicielem ostatecznym. Po połknięciu przez kleszcza w trakcie pobierania krwi, stadia rozwojowe Babesia przechodzą przez nabłonek przewodu pokarmowego kleszcza, namnażają się i migrują do różnych narządów, w tym do jajników i gruczołów ślinowych. W przypadku dużych gatunków Babesia spp. zachodzi przenoszenie transowarialne z zarażonej samicy kleszcza na jej potomstwo. W ten sposób stadia larwalne kleszczy mogą być istotnym źródłem zarażenia. Samice kleszczy z rodzaju Dermacentor zazwyczaj wymagają pewnego okresu czasu pobierania pożywienia, aby sporozoity Babesia znajdujące się w ich ślinie mogły spowodować zarażenie psa; u samców kleszczy przenoszenie może zachodzić szybciej, jako że odżywiają się one wielokrotnie, pobierając tylko niewielkie ilości krwi, odżywiają się one równolegle z samicami i prawdopodobnie korzystają z kilku innych żywicieli. Babesia dostaje się do organizmu psa ze śliną zarażonego kleszcza, następnie atakuje erytrocyty doprowadzając do uszkodzenia i rozpadu zaatakowanych erytrocytów.
Objawy to osłabienie, nawracająca gorączka, niewydolność wątroby, powiększenie śledziony, obserwujemy blade lub żółte błony śluzowe, mogą być wybroczyny na błonach śluzowych, mocz może mieć czerwoną lub żółto-zieloną barwę, dochodzi do ostrej niewydolność oddechowej i krążeniowej, nerek, wstrząsu, zapaści. W badaniach morfologicznych obserwujemy niedokrwistość i spadek ilości płytek krwi dochodzi również do zaburzeń wielu innych parametrów hematologicznych i biochemicznych we krwi. Niestety postacie ostre, z objawami wstrząsu i bardzo silnej niedokrwistości oraz wielonarządowych uszkodzeń bywają często nieuleczalne i kończą się śmiercią zwierzęcia.
Borelioza
Borelioza to choroba występująca coraz częściej zarówno u ludzi jak i zwierząt. Niestety większość zakażeń przebiega bezobjawowo (tylko u 5 % psów występują objawy) ! Dlatego warto raz w roku wykonać testy w celu wykrycia jej obecności. Wywoływana jest przez bakterie zwane krętkami z rodzaju Borrelia. Rezerwuarem są dziko żyjące zwierzęta, a wektorami są kleszcze pijąc ich krew, które podczas żerowania na innych zwierzętach i ludziach zakażają kolejne organizmy. Objawy choroby mogą pojawić po 2-5 czy miesiącach od zakażenia. Objawy są mało specyficzne może występować gorączka, brak apetytu, osowiałość i kulawizny często poprzedzone złym samopoczuciem trwającym od kilku dni do kilku miesięcy, mogą też trwać kilka dni samoistnie ustępować i ponownie wracać po kilku tygodniach. U psów ( predysponowane są labradory, golden retrievery, berneńskie psy pasterskie ) w przebiegu boreliozy możemy obserwować kłębuszkowe zapalenie nerek prowadzące do wystąpienia glomerulopatii białkogubnej, czego skutkiem jest postępująca niewydolnością nerek i hipoalbuminemiczne obrzęki obwodowych odcinków kończyn. W przebiegu boreliozy może dochodzić do zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia wątroby czy też zapalenia opon mózgowych, mózgu i rdzenia ( występowały padaczki oraz zmiany zachowania, takie jak agresja). Zmiany dotyczące obwodowego układu nerwowego objawiać się mogą zaburzeniami czucia głębokiego, nadmierną reakcją na bodźce, niedowładami oraz jednostronnym porażeniem nerwu twarzowego. Szczególnie istotne jest aby zapobiegać wystąpieniu boreliozy i innych chorób odkleszczowych poprzez usuwanie kleszczy w ciągu pierwszych 24 godzin od ich zauważenia na skórze. Pamiętajmy również, iż jest dostępna szczepionka chroniąca przed zakażeniem tą chorobą.
Anaplazmoza
Anaplazmoza może być wywołana przez dwa rodzaje mikroorganizmów zaliczanych do riketsji: Anaplasma phagocytophilum (wcześniej nazywana Ehrlichia phagocytophila) i Anaplasma platys (wcześniej nazywana Ehrlichia platys). Atakują one głównie neutrofile, rzadziej eozynofile (Anaplasma phagocytophilum) lub płytki krwi (Anaplasma platys) . Oba gatunki przenoszone są przez popularne w Polsce kleszcze z rodziny Ixodes. Choroba występować może u wielu gatunków zwierząt, m. in. psów, kotów, koni, bydła, a także u ludzi. Kleszcz posiadający riketsje musi żerować na psie ok. 24-48 godzin aby doszło do zakażenia. Okres inkubacji u ssaków trwa od 1 do 2 tygodni.. Komórki zakażone przez A. phagocytophilum znajdowane są w krwi krążącej, również w komórkach układu fagocytarnego śledziony i szpiku kostnego. Riketsje w organizmie psa atakują granulocyty , namnażają się w nich co powoduje ich rozpad prowadzi to do obniżenia odporności organizmu i wtórnych zakażeń innymi patogenami. Objawy anaplazmozy tak jak boreliozy czy erlichozy nie są specyficzne. Przy zakażaniu Anaplasma phagocytophilum (anaplazmoza granulocytarna psów) możemy zaobserwować nagle pojawiającą się gorączkę, nadmierne pragnienie, senność, bladość błon śluzowych, napięty brzuch, wymioty, biegunka, wybroczyny, powiększenie wątroby, śledziony, powiększenie węzłów chłonnych, szybki oddech, rzadko kaszel, zapalenie błony naczyniowej oka, kulawizny (zapalenie wielostawowe), obrzęk kończyn, bolesność i obrzęk stawów, objawy neurologiczne. Przy zakażaniu Anaplasma platys (cykliczna trombocytopenia psów) obserwujemy gorączkę, senność, bladość błon śluzowych, wybroczyny, często jednak przebiega bezobjawowo albo objawy widoczne są przy obniżeniu odporności lub jednocześnie występujących zakażeniach. W przebiegu anaplazmozy występuje szereg zmian biochemicznych i morfologicznych w krwi szczególnie charakterystyczne to trombocytopenia leukopenia i niedokrwistość.
Erlichioza
Erlichioza (pancytopenia psów) wywoływana jest przez riketsje ( u psów wywołuje ją aż 6 gatunków rodzaju Ehrlichia) przenoszone przez kleszcze. Najwrażliwsze na erlichiozę są owczarki niemieckie i dobermany. Drobnoustrój uszkadza szpik kostny oraz naczynia krwionośne w różnych narządach, atakuje białe ciałka krwi (głównie monocyty) i/lub płytki krwi, obniżając ich ilość (stąd też ta druga nazwa choroby pancytopenia). Objawy pojawiają się 4 do 11 dni po zakażeniu, zdarza się często iż nie pojawiają się , choroba przechodzi w fazę utajoną, trwającą wiele miesięcy lub lat. Fazy erlichiozy są trudne do rozróżnienia, a objawy nieswoiste. Podczas fazy ostrej psiej monocytarnej erlichiozy, która trwa około 1-3 tygodni, psy wykazują apatię, depresję, brak apetytu, duszność, gorączkę, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony, wybroczyny i wylewy krwotoczne na skórze i błonach śluzowych, krwawienia z nosa i wymioty. Występuje trombocytopenia, leukopenia i łagodna do umiarkowanej normocytowa, normochromowa i nie-regeneratywna niedokrwistość. W fazie subklinicznej, która może trwać przez kilka tygodni lub miesięcy, psy wyglądają klinicznie normalnie. Obecna jest trombocytopenia i hypergammaglobulinaemia. W przebiegu przewlekłej psiej monocytarnej erlichiozy widoczne jest osłabienie, apatia, trwałe zmniejszenie masy ciała, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony, obrzęki obwodowe na tylnych kończynach i mosznie, bladość błon śluzowych, predyspozycje do krwawienia z wybroczynami na skórze i błonach śluzowych, śluzowo-ropne zapalenie oczu i nosa, krwawienie z nosa i krwiomocz. Może wystąpić śródmiąższowe zapalenie płuc z dusznością, zaburzenia czynności nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie stawów, zapalenie wielomięśniowe i kulawizny. Zmiany jakie mogą pojawić się w oczach pacjentów chorych na erlichiozę to zapalenie przedniej błony naczyniowej oka, zmętnienie rogówki i krew w przedniej komorze oka, wybroczyny podsiatkówkowe, odwarstwienie siatkówki i ślepota. Z zajęciem OUN pojawia się oczopląs, objawy zapalenia opon mózgowych i rdzenia, porażenia, niezborność ruchów i drgawki. W badaniach laboratoryjnych obserwujemy najczęściej wzrost aktywności enzymów wątrobowych, jak również hyperproteinaemie, hypergammaglobulinaemie, umiarkowaną hypoalbuminemie, białkomocz, trombocytopenie, leukopenie, niedokrwistość, rzadziej niedokrwistość aplastyczną. W przypadkach ciężkiej przewlekłej monocytarnej erlichiozy psów rokowanie jest złe.
Kleszczowe zapalenie mózgu
Kleszczowe (środkowoeuropejskie) zapalenie mózgu (wiosenno-letnie zapalenie opon i mózgu) jest to choroba wirusowa, rozwija się głównie u osobników z osłabioną odpornością. Wirus atakuje centralny układ nerwowy doprowadzając do patologicznych zmian w jego komórkach, a tym samym, powodując istotną jego dysfunkcję. Choroba trwa 4 – 7 dni,objawia się głównie zaburzeniami neurologicznymi, jak osłabienie, zaburzenie czucia, zaburzenia ruchu, zaburzenia postawy, osłabienie i (lub) brak odruchów, napady skurczów, zez, nadmierne podniecenie lub strachliwość, ból podczas zginania szyi, przeczulica i wiele innych.
Brak jest skutecznej terapii kierunkowej, leczenie tylko objawowe. Bardzo często po wystąpieniu choroby zwierzęta muszą być poddane eutanazji, zwłaszcza przy ciężkim przebiegu choroby.
Tularemia (dżuma gryzoni)
Tularemia (dżuma gryzoni) – bakteryjna choroba, rzadko występująca u psów i kotów z uwagi na ich wrodzoną odporność. Rezerwuarem są gryzonie i zajęczaki. Pałeczka tularemii atakuje przede wszystkim układ limfatyczny . Obserwujemy gorączkę, powiększenie węzłów chłonnych, śledziony, wątroby, z czasem żółtaczkę, owrzodzenia błon śluzowych i skóry. Istotne jest to iż choroba ta jest niebezpieczna dla człowieka, a chore zwierzę może być źródłem zakażenia ludzi.
Profilaktyka
W celu zabezpieczenia zwierząt przed atakiem kleszczy i możliwego przeniesienia którejś z wyżej wymienionych chorób stosujemy różnego rodzaju środki : obroże, płyny spot-on (np. Vectra 3D), opryski (aerozole), tabletki (bravecto) . Z uwagi na to, iż mogą się zdarzyć po podaniu jakiegoś preparatu reakcje alergiczne, czasem zagrażające życiu zwierzęcia dobrze jest aby preparat podał lekarz weterynarii podczas wizyty. W razie wystąpienia reakcji uczuleniowej lekarz ma możliwość udzielenia niezbędnej pomocy zwierzęciu oraz zgłoszenia działań ubocznych preparatu. U mojego border collie nie mogę stosować preparatów zawierających imidacloprid, mam też pacjentów uczulonych na permetrynę czy fipronil. Jest też grupa psów z mutacją genu MDR-1 wykazujących wrażliwość na niektóre leki.
U jednego psa czy kota może się bardziej sprawdzać jeden rodzaj preparatu niż u innego myślę, że wpływa na to rodzaj skóry, długość włosa. Na rynku oferowane są również, szampony, proszki, czy naturalne roślinne preparaty jednak ich skuteczność jest wątpliwa. Niestety żaden z preparatów nie daje 100 % zabezpieczenia przed atakiem kleszczy. W danym rejonie kleszcze mogą mieć różną wrażliwość na stosowane preparaty.
Pamiętajmy również o tym że są dostępne w Polsce szczepionki zabezpieczające w dużym stopniu przed wystąpieniem boreliozy. Stosując pierwszy raz taką szczepionkę, podaje się ja dwukrotnie w odstępach 3 – 4 tygodni, a następnie jeden raz w roku w celu utrzymania i przedłużenia odporności.
Należy jeszcze pamiętać, że zawsze wczesne usunięcie kleszcza (najlepiej to zrobić przed upływem 24 godzin) może zapobiec zakażeniu chorobami odkleszczowymi. Kleszcze najlepiej wyjąć kleszczykami Tick twister po wyjęciu kleszcza umieść go na kartce papieru i sprawdź czy został usunięty w całości, odkaź obszar ukąszenia spirytusem. Pamiętaj aby nigdy nie łapać kleszcza za jego odwłok, ponieważ istnieje ryzyko, że wyciśniesz do organizmu psa lub kota zainfekowany patogenami płyn, nie staraj się dusić kleszcza wazeliną, masłem, lakierem do paznokci, benzyną lub alkoholem bo sprowokujesz „wymioty” kleszcza i zwiększysz ryzyko wystąpienia infekcji.
Do zakażeń babesziozą, boreliozą, erlichiozą, anapalazmozą, kleszczowym zapaleniem mózgu może dojść również poprzez transfuzję krwi, zanieczyszczone igły iniekcyjne czy podanie komórek macierzystych od innego dawcy. Warto sprawdzić czy dawca krwi, komórek macierzystych był badany nie tylko pod kątem zgodności grupowych krwi czy zgodności tkankowej w przypadku allogenicznych komórek macierzystych ale także zakażeń babesziozą, anaplazmozą, erlichiozą, kleszczowym zapalaniem mózgu oraz innych patogenów mogących przenosić się tymi drogami ( np. choroby wirusowe). W Polsce w zawiązku z brakiem regulacji prawnych istnieje możliwość spotkania na rynku produktu – komórek macierzystych allogenicznych z tkanki tłuszczowej (pochodzących od innego dawcy), poddanych tylko niektórym badaniom mikrobiologicznym i może on nie posiadać rejestracji w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych. Zanim skorzystacie z takiej oferty warto zapytać czy oferowany waszym pacjentom produkt został zarejestrowany w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Krew i produkty krwiopochodne jak osocze, komórki izolowane z krwi są zwolnione z rejestracji natomiast dla komórek macierzystych allogenicznych brak w Polsce kategorii do, której można je przyporządkować jednak dbając o dobro pacjentów powinno się taki produkt przeznaczony do sprzedaży rejestrować w procedurze scentralizowanej, za pośrednictwem Europejskiej Agencji Leków. Rejestracja daje pewność, że produkt jest wytwarzany zgodnie z przepisami i spełnia określone kryteria jakościowe, a jego bezpieczeństwo i skuteczność zostały udowodnione za pomocą odpowiednich badań. Tylko jeśli preparat jest zarejestrowany daje możliwość lekarzowi zgłoszenia jego ewentualnych działań ubocznych.
Dnia 15 września 2016 roku Główny lekarz weterynarii wydał decyzję GIWpuf-025-35/2016, dotyczącą zakazu wprowadzania do obrotu na obszarze całego kraju weterynaryjnego produktu leczniczego o nazwie: „allogeniczne komórki macierzyste”.
Pamiętajmy, że każda profilaktyka jest tańsza niż diagnostyka i leczenie jakichkolwiek chorób.
Bibliografia:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4324656/
http://www.pteilchz.org.pl/data/standardy/kleszcze_2015.pdf
https://journals.viamedica.pl/journal_of_transfusion_medicine/article/viewFile/28408/23200
Short Communication Application potential of mesenchymal stem cells from euthanased dogs: evaluation of the pathogen transmission risk I. H. Liu, H. P. Hong, Y. P. Chang
Nie wyrażam zgody na kopiowanie i wykorzystywanie na innych serwisach lub stronach internetowych zdjęć i treści mojego autorstwa. Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.Nr 24,poz.83), jakiekolwiek korzystanie z treści oraz zdjęć tego bloga (kopiowanie, drukowanie, rozpowszechnianie) bez pisemnej zgody właściciela jest zabronione.
Katarzyna Gryglewska